Манай монгол хуульчид сүүлийн үед компанид Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлага, түүнд хэрхэн бүртгүүлэхэд нь зөвлөгөө өгч байгаа. Энэхүү нийтлэл нь тэрхүү үйл ажиллагааны явцад үүссэн асуултуудад хариулах болно.

Монгол Улсад 50 сая буюу түүнээс дээш төгрөгийн бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулсны орлого олсон хувь хүн, хуулийн этгээд эсвэл гадаадын хуулийн этгээдийн төлөөлөгчийн газар нь НӨАТ суутган төлөгч байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу тэд албан татварыг татвар төлөгчөөс ногдуулан суутган авч, төсөвт төвлөрүүлэх үүрэгтэй. Харин НӨАТ төлөгч нь бараа, ажил үйлчилгээний эцсийн хэрэглэгч бөгөөд албан татварын зардалд хариуцлага хүлээдэг. Хэрэв хувь хүн, хуулийн этгээд нь татвар суутган төлөгчийн шаардлагыг хангаж байгаа тохиолдолд орлогын дүн 50 сая төгрөгөөс хэтэрснээс хойш ажлын 10 хоногийн дотор холбогдох татварын албанд ирүүлэх ёстой. Татварын эрх бүхий байгууллага ажлын 3 хоногийн дотор хянан үзээд бүртгэлийг баталгаажуулж гэрчилгээ олгоно.

НӨАТ-ыг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон Монгол Улсад импортоор оруулах бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын үнэлгээнд 10%-аар ногдуулна. Харин дараах ажил үйлчилгээнд ногдуулах албан татварын үнэлгээ “0”-тэй тэнцүү байна.

• Бүх төрлийн бараа, ажил үйлчилгээний экспорт
• Олон улсын тээврийн үйлчилгээ
• Олон улсын агаарын тээвэртэй холбоотой үйлчилгээ
• Монгол Улсад оршин суугаагүй гадаадын иргэдэд үзүүлсэн үйлчилгээ
• Уул уурхайн эцсийн бүтээгдэхүүн экспорт

Бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулсан орлогыг тухай бүрд буюу орлогыг хүлээн авсан өдөр, төлбөрийн баримт, нэхэмжлэл үйлдсэн өдөр эсхүл бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авсан өдрөөр тогтооно.

2016 онд НӨАТ-ын тухай хууль шинэчлэн батлагдсанаас хойш цахим мэдээллийн нэгдсэн системийг ашиглан мэдээллийг төвлөрсөн байдлаар ашиглах болсон. Системд бүртгэгдсэн татвар суутган төлөгчид системд бүртгүүлж хэрэглэгчийн дансаар нэвтрэн өөрийн мэдээллийг оруулж байх ёстой.

Сүүлийн үед Монголын зах зээлд нэвтрэх, үйл ажиллагаа эрхлэх сонирхолтой хэд хэдэн үйлчлүүлэгчид зөвлөгөө авахаар бидэнд хандлаа. Бид үйлчлүүлэгчтэйгээ тэдний олон улсын бизнесийн төлөвлөгөө, хөрөнгө оруулалтын талаар ярилцахад тэд Монголд өөрсдийн бизнесийг тусгайлан хөгжүүлэх сонирхолтой байна. Гэвч үүнийг хэрэгжүүлэхэд чиг баримжаа, найдвартай зөвлөгөө мэдээлэл дутмаг байгаа нь тэднийг бизнесийн үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхэд бэрхшээл үүсгэж байна.

Монголын бизнесийн талаар ойлголт авахыг хүсэж байгаа шинэ бизнес эрхлэгчид байгаа бол энэ блог танд тодорхой хэмжээгээр тусална.

Монгол Улс нь уул уурхай, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний боловсруулалтад голлон тулгуурласан аж үйлдвэрийн эдийн засгийг бий болгосон хуурай газар нутагтай орон юм. Засгийн газар эдийн засгийг олон янзаар хөгжүүлэх арга барилыг үргэлжлүүлэн судалж, дэд бүтцийн шинэ төслүүд, хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжилд анхаарлаа төвлөрүүлж, томоохон төслүүдэд дотоодын бүтээгдэхүүн, материал, тоног төхөөрөмжийг ашиглахыг эрмэлзэж байна. Эрчим хүч, түлшний импорт болон экспорт, телекомпьютер, нарны эрчим хүч, салхин тээрэм, усан цахилгаан станцын төсөл зэрэг салбаруудад Засгийн газар олон улсын хөрөнгө оруулагчдад боломж олгож байна.

Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улс 26 улстай давхар татварын гэрээтэй, “Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах, хөхүүлэн дэмжих тухай” хэлэлцээрийг 43 улстай байгуулсан.

Монгол Улсын Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиар гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг дараах бизнесийн хэлбэрүүдээр дамжуулан үйл ажиллагаа явуулах, түүнийгээ Хуулийн этгээдийн бүртгэлийн газар бүртгүүлэхийг шаарддаг. Үүнд: хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани, төлөөлөгчийн газар эсвэл хязгаарлагдмал хариуцлагатай түншлэл байна. Хувиараа бизнес эрхлэгч нь Хуулийн этгээдийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлэх шаардлагагүй, харин татвар, нийгмийн даатгалын эрх бүхий байгууллагад бүртгүүлэх ёстой.

Бизнесийг эхлүүлэхэд анхаараах, төлөвлөх шаардлагатай хууль зүйн болон үйл ажиллагааны тодорхой практик байдаг. Анхаарч үзэх эрх зүйн гол баримт бичгүүд нь компанийн дүрэм, хувьцаа эзэмшигчийн тогтоол юм. Ялангуяа компанийн дүрэм нь хувьцаа эзэмшигчдийн эзэмшилд зохицуулалт хийдэг учраас хувьцааны талаар ямар нэгэн маргаан гарвал компанийн дүрэмд үндэслэн шийдвэрлэдэг. Үүнээс гадна таны эрхлэх гэж буй бизнесийн үйл ажиллагаанд Зөвшөөрлийн тухай хуульд заасан тусгай зөвшөөрлийг авах шаардлагатай эсэх талаар судалж тодруулах нь чухал. 2022 оны 6 дугаар сарын 16-ны өдөр Зөвшөөрлийн тухай хууль батлагдахаас өмнө төрийн захиргааны албан тушаалтан бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэх 1600 төрлийн зөвшөөрөл олгох эрхтэй байсан. Харин одоогийн хуулиар бизнес эрхлэгч, компаниудын бизнесийн үйл ажиллагаанд илүү уяан хатан, чөлөөтэй орчныг бүрдүүлэх үүднээс тусгай зөвшөөрлийг 365 болгон бууруулсан.

Бизнесээ амжилттай эхлүүлэхийн тулд дээрх зүйл нь бизнес эрхлэгчдийн анхаарах ёстой наад захын анхаарах асуудал юм.

Энэ удаагийн блогоор бид өнгөрсөн долоо хоногт Улсын Их Хурлаас баталсан Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулийн талаар бичих болно.

2023 оны 1 дүгээр сарын 18-ны өдөр Цахим хөгжил, харилцаа холбооны сайд Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн бөгөөд 2023 оны 1 дүгээр сарын 20-ны өдрийн Улсын Их Хурлын чуулганаар уг хуулийг баталжээ.

Хуулийн зорилго нь цахим орчин дахь хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зохисгүй, доромжилсон, ялгаварлан гадуурхсан агуулга бүхий үг хэллэг, зөрчилтэй контентыг хязгаарлах, хүүхдийн эсрэг чиглэсэн аливаа төрлийн хүчирхийлэл, садар самуун, бие махбод, оюун санаа, ёс суртахууны хөгжил, төлөвшилд сөрөг нөлөө үзүүлэх, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөлөх бодисын хэрэглээнээс урьдчилан сэргийлэх хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох юм.

Гэвч энэхүү хууль нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан иргэдийн итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрхийг хязгаарлаж, бусад хуулиар нэгэнт зохицуулагдсан харилцааг дахин хуульчилсан, хуулийн төслийг хэлэлцэхдээ олон нийтийн оролцоог хангаагүй гэх шүүмжлэлийг дагуулж байгаа.

Одоогийн байдлаар Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхийнхээ хүрээнд уг хуульд хориг тавиад байна.

Шүүх, хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх явцад шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, тухайн шүүхийн нийт шүүгчдээс татгалзах, татгалзлыг шийдвэрлэх процесс харьцангуй тодорхой мэт боловч хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад зарим нэг бэрхшээл учирдаг.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 91-93 зүйлд шүүгчийг татгалзан гаргах үндэсэл, татгалзан гаргах хүсэлт гаргах, түүнийг шийдвэрлэх, шүүгчээс татгалзан гаргасны үр дагавар зэргийг зохицуулсан байна. Энэ удаагийн блогоор практикт учирдаг зарим нэг бэрхшээлийг дурьдах болно.

Шүүгч өөрөө татгалзах үндэслэл бүхий эргэлзээ байхгүй бол хэрэг маргааныг заавал шийдвэрлэх үүрэгтэй. Хэргийн оролцогчид нь шүүгчийг татгалзан гаргах хүсэлтийг гаргахдаа дийлэнхдээ уг хэргийг шударгаар шийдвэрлэж чадах эсэхэд эргэлзэж байвал уг үндэслэлээр татгалздаг. Энэ үндэслэлд хэргийн аль нэг оролцогчоос шүүгчийн талаар нөгөө талын оролцогчдын нөлөөнд автсан буюу автаж болзошгүй талаар тодорхой баримттай мэдээллийг гаргасан байх, уг мэдээлэл нь баталгаа нотолгоотой байх ёстой.

 Гэтэл шүүхийн практикаас харахад энэ үндэслэлээр гаргаж байгаа хүсэлтүүд нь хэргийн оролцогчдын эрхийг зөрчсөн, эрхийг нь хязгаарласан, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн гэсэн үндэслэлийг хамааруулдаг.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хэргийн оролцогчоос гаргасан хүсэлтийг хуульд заасан үндэслэлээр хангах, хангахаас татгалзах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг шүүгч өөрөө удирдан явуулдаг. Хүсэлтийг хангахаас татгалзаж байна гэсэн үндэслэлээр шүүгчээс татгалзах нь тухайн шүүгчийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцож байна гэж үзэх ч  тохиолдол  байдаг. 

Нөгөө талаас хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хэргийн оролцогчдын аль нэг талд хэт давуу байдал олгох, хэт нэг талд үйлчлэх байдлаар тухайн талд ашигтай шийдвэр гаргах тохиолдол ч байдаг.

Дээр дурьдсан шүүгчээс татгалзах үндэслэлийг нотлоход маш төвөгтэй бөгөөд практикт ихэнхи тохиолдолд шүүгчийг татгалзан гаргах хүсэлт өгсөн ч хүсэлт хангагдахгүй байх тохиолдол маш элбэг байдаг.

Шүүгчээс татгалзах өөр нэг шалтгаан нь  хуульчид шүүх хуралдааныг хойшлуулах, процессыг саатуулан барих тактикаар татгалздаг. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа удааширах, шүүх хуралдаан хойшлох нь олон хүчин зүйлээс хамаардаг гэхдээ түүний нэг нь шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, тухайн шүүхийн бүх шүүгчдийг татгалзах талаар гаргасан хүсэлт түүнийг шийдвэрлэх процессоос хамааралтай хойшлолт байдаг. Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхүүдэд Шүүгчээс татгалзах хүсэлт гаргасан үндэслэлээр  шүүх хуралдаан хойшилсон нь 445 буюу 7,8% хувь эзэлж байна.

Прокурор иргэн Г-г яллахдаа Эрүүгийн хуулийн 27.10 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.4 дэх заалтад заасан буюу жолооч зам тээврийн осол гаргаж бусдын эд хөрөнгөд их хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэж буруутгасан бол тухайн гэмт хэргийн үндсэн бүрэлдэхүүний шинжид эд хөрөнгийн хохирол дангаар хамаарахгүй, харин уг заалтад “ Автотээврийн хэрэгслийн жолооч хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөний улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан бол…” гэмт хэрэг гэж тооцохоор заасан байна.

Өөрөөр хэлбэл, Эрүүгийн хуулийн 27.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан”, эсхүл “эд хөрөнгөд хохирол учруулсан” үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцохоор тодорхойлж заагаагүй тул Г-ийн үйлдсэн авто тээврийн хэрэгсэл жолоодох үедээ осол гаргаж, бусдын автомашиныг мөргөж, эд хөрөнгөд хохирол учруулсан, хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцохгүй, энэ талаарх анхан шатны шүүхийн шийдвэр үндэслэлтэй байна гэж үзжээ.

Иргэн Г-ийн дээрх үйлдэл нь гэмт хэрэг үйлдсэнд тооцогдохгүй боловч хөдөлгөөний аюулгүй байдал, замын хөдөлгөөний дүрэм, журмыг зөрчсөн зөрчилд Зөрчлийн тухай хуульд заасан шийтгэл оногдуулах боломжтой, мөн бусдад учруулсан хохирлыг Иргэний хуульд заасан журмаар шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэсэн байна.

Энгийн үгээр тайлбарлавал Анхан шатны шүүх иргэн Г-ийн үйлдлийг эрүүгийн хэрэг биш гэж үзэж байхад давж заалдах шатны шүүх эрүүгийн хэрэг мөн гэж үзсэн байна.
Анхан шатны шүүх Иргэн Г-ийг Монгол Улсын Замын хөдөлгөөний дүрмийн заалтуудыг зөрчин зам тээврийн осол гаргасан боловч уг ослын улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр болон хүнд хохирол учраагүй, хүний амь нас хохироогүй учир гэмт хэргийн үндсэн шинжийг хангаагүй гэсэн үндэслэлээр цагаатгах шийдвэр гаргасан байна.

Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн үндсэн бүрэлдэхүүнд заавал хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр гэмтэл учруулж байж энэ гэмт хэргийн шинжийг хангах талаар хууль тогтоогч хуульчилсан байна Энэхүү томъёололын бичвэр болон агуулгыг дүгнэж үзэхэд тухайн төрлийн хэм хэмжээнүүдийг зөрчсөн эрх зүйн зөрчлүүдээс эрүүгийн эрх зүйн арга хэрэгслээр хамгаалбал зохих харилцааг хүний эрүүл мэнд, тодруулбал, хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан үйлдлийн шинжээр босго тогтоон тодорхойлсон байна.

Уг хамгаалагдсан харилцаанд үл хамаарах хууль тогтоомж зөрчсөн үйлдлийг Зөрчлийн тухай хууль, мөн гэм хорыг арилгахдаа Иргэний хуульд заасны дагуу шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн. Энэ нь хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөн үйлдэлд Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага хүлээлгэж, харин 12 машины хохирол болох 100 гаруй сая төгрөгийг Иргэний хуульд заасны дагуу иргэний хэргийн шүүхэд нэхэмжилж хохиролоо барагдуулна.

2022 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны эрүүгийн хэргийн шүүх хуралдааны тогтоолоор Иргэн Г- ийн том оврын тээврийн хэрэгсэл жолоодож явахдаа зам тээврийн осол гаргаж, 12 хүний авто машиныг мөргөж, нийт дүнгээр 100 гаруй сая төгрөгийн хохирол, 2 хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан хэргийг эрүүгийн гэмт хэрэгт тооцоогүй байна.

Прокуророос  иргэн Г-д Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 2.4 дэх заалтад заасан “ Автотээврийн хэрэгслийн жолооч хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөний улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан бол…”, “энэ гэмт хэргийг их хэмжээний хохирол учруулж үйлдсэн бол…” гэмт хэрэгт холбогдуулан яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл прокурор иргэн Г-ийн уг үйлдэл нь хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг гэж үзэж, яллах дүгнэлт үйлдэн анхан шатны шүүхэд ирүүлсэн.

Анхан шатны шүүх хэргийг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1.1 дэх заалтад заасан “гэмт хэргийн шинжгүй” үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгож, шүүгдэгчийг цагаатгажээ. Өөрөөр хэлбэл анхан шатны шүүхээс  Г-г гэмт хэрэг үйлдээгүй гэж дүгнэн цагаатгажээ.

Харин давж заалдах шатны шүүх уг шийдвэрийг буруутгаж, хэргийг анхан шатны шүүх дахин хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна.

Иргэн Г-ийн өмгөөлөгчийн гаргасан гомдлоор Улсын дээд шүүх хэргийг хянаж үзээд анхан шатны шүүхийн шийдвэр хуульд нийцсэн, зөв гэж дүгнэжээ.