Бид  өмнө нь давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нарын эрх зүйн зохицуулалттай холбоотой асуудлаар блог хүргэсэн ба одоо Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгчийн эрх зүйн зохицуулалтын талаар мэдээлэл хүргэхээр бэлтгэлээ.

Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгч гэдэг нь тухайн бараа бүтээгдэхүүний зах зээлд нийлүүлэлт хийж байгаа нэг этгээд байхад л нийгмийн дундаж зардал хамгийн бага байх боломжтой зах зээлд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй эрхлэгчийг ойлгоно гэж тодорхойлсон.

Аливаа аж ахуй эрхлэгч зүй ёсны монополь эсэхийг Зүй ёсны монополь болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийг тогтоох журамд заасан аргачлалын дагуу тогтооно. Хэрэв Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгч болох нь тогтоогдсон бол Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар тухайн аж ахуй эрхлэгчийг Зүй ёсны монополь болохыг баталгаажуулсан шийдвэрийг гаргаж, бүртгэдэг.

Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар нь зүй ёсны монополь байдалтай аж ахуй эрхлэгчийн үйл ажиллагаанд дараахь зохицуулалт хийнэ:

• зах зээлд нийлүүлж байгаа тухайн бараа бүтээгдэхүүний тоо, хэмжээний өөрчлөлтийн талаар хүчин чадалтай нь уялдуулан хянан зохицуулах;
• бодит зардлыг нь харгалзан тухайн бараа бүтээгдэхүүнийг борлуулах үнийн өөрчлөлтийг хянан зөвшөөрөл олгох.

Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгч нь жил бүрийн I улиралд багтаан өнгөрсөн жилийн санхүүгийн баталгаат тайлан, зах зээлд хийсэн өөрийн судалгаа, санал болон шаардлагатай холбогдох бусад баримт бичгийг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газарт хүргүүлэх үүрэгтэй байна.

Тухайн тайлан, судалгаа, саналын дагуу гааль болон татварын байгууллага, статистикийн төв байгууллага болон бусад төрийн байгууллагын гаргасан мэдээ, мэдээлэл, тайлан, судалгаа, шинжилгээний дүгнэлт зэрэг эх сурвалжид үндэслэн судалж үзээд тухайн аж ахуй эрхлэгчийг “Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгчийн бүртгэл”-ээс хасах шийдвэрийг гаргаж болдог.

Зүй ёсны монополь аж ахуй эрхлэгч нар монополь байдлаа хууль бусаар ашиглаж, бусад аж ахуй эрхлэгчийг зах зээлд гарч ирэх нөхцөлийг хаан боогдуулах, зах зээлээс шахан гаргах зорилгоор зах зээлд борлуулж байгаа тухайн бараа бүтээгдэхүүний тоо, хэмжээ, үнэ зэргийг хязгаарлан өрсөлдөөнийг бодитоор хязгаарлах, хэрэглэгчийг хясан боогдуулахыг зэргээр зах зээлд ноёлох үйл ажиллагаа явуулахыг хатуу хориглодог.

Бид Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хуулийн талаар өмнө та бүхэнд танилцуулга бэлтгэж хүргэсэн. Энэ удаа давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нарын эрх зүйн зохицуулалттай холбоотой асуудлаар энэхүү блогтоо хөндөхийг зорьлоо.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нарын харилцааг одоогоор Өрсөлдөөний тухай хууль, Зүй ёсны монополь болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийг тогтоох журам болон Давамгай байдалтай хуулийн этгээд бусад хуулийн этгээдтэй нийлэх, нэгдэх замаар өөрчлөн байгуулагдах, өрсөлдөгчийн хувьцааг худалдан авахад дүгнэлт гаргах журам зэрэг эрх зүйн баримт бичгийн хүрээнд зохицуулж байна.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч гэдэг нь тодорхой бараа бүтээгдэхүүний зах зээлд дангаараа буюу бусад этгээдтэй хамтран үйлдвэрлэл, борлуулалтын, эсхүл худалдан авалтын гуравны нэг буюу түүнээс дээш хувийг тухайн зах зээлд эзэлж байгаа аж ахуй эрхлэгчийг ойлгоно гэж заажээ. Мөн тухайн зах зээлийн борлуулалтын гуравны нэг буюу түүнээс дээш хувьд хүрээгүй ч бусад аж ахуй эрхлэгчийг зах зээлд гарч ирэх нөхцөлийг хаан боогдуулах, зах зээлээс шахан гаргах чадвартай аж ахуй эрхлэгчийг бараа бүтээгдэхүүний хүрээ, зах зээлийн газар зүйн хил хязгаар, зах зээлийн төвлөрөл, зах зээлийн хүч зэргийг үндэслэн давамгай байдалтай гэж үзэж болдог байна.

Аливаа аж ахуй эрхлэгч давамгай байдалтай эсэхийг  Зүй ёсны монополь болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийг тогтоох журамд заасан аргачлалын дагуу тогтооно. Хэрэв давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч болох нь тогтоогдсон бол Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар тухайн аж ахуй эрхлэгчийг давамгай  байдалтай болохыг баталгаажуулсан шийдвэрийг гаргаж, бүртгэдэг.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нь жил бүрийн I улиралд багтаан өнгөрсөн жилийн санхүүгийн баталгаат тайлан, зах зээлд хийсэн өөрийн судалгаа, санал болон шаардлагатай бусад холбогдох баримт бичгийг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газарт хүргүүлэх үүрэгтэй байна.

Тухайн тайлан, судалгаа, саналын дагуу гааль болон татварын байгууллага, статистикийн төв байгууллага болон бусад төрийн байгууллагын гаргасан мэдээ, мэдээлэл, тайлан, судалгаа, шинжилгээний дүгнэлт зэрэг эх сурвалжид үндэслэн судалж үзээд тухайн аж ахуй эрхлэгчийг “Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийн бүртгэл”-ээс хасах шийдвэрийг гаргаж болдог.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нар давамгай байдлаа хууль бусаар ашиглаж, бусад аж ахуй эрхлэгчийг зах зээлд гарч ирэх нөхцөлийг хаан боогдуулах, зах зээлээс шахан гаргах зорилгоор зах зээлд борлуулж байгаа тухайн бараа бүтээгдэхүүний тоо, хэмжээ, үнэ зэргийг хязгаарлан өрсөлдөөнийг бодитоор хязгаарлах, хэрэглэгчийг хясан боогдуулахыг зэргээр зах зээлд ноёлох үйл ажиллагаа явуулахыг хатуу хориглодог.

Дараах нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулна.

• төлөөлөн удирдах зөвлөлийн нийт гишүүний 50-аас дээш хувь нь ажиллах боломжгүй буюу ажиллахгүй болсон;
• төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, саналын эрх бүхий хувьцааны 10 буюу түүнээс дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч санал, шаардлага гаргасан;
• компанийн алдагдал тухайн тайлант үеийн эцэст өөрийн хөрөнгийн 30 хувиас хэтэрсэн;
• компанийн өр нь хоёр жил дараалан өөрийн хөрөнгөөс илүү болж, хасах утгатай болсон;
• төлөөлөн удирдах зөвлөл шийдвэр гаргасан;
• аудитын хорооноос хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хийхийг шаардсан;
• компанийн дүрэмд заасан бусад тохиолдол.

Компанийн хуулинд (61.1.2-т.) төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, саналын эрх бүхий хувьцааны 10 буюу түүнээс дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч хувьцаа эзэмшигчид (цаашид “хурал санаачилгач” гэх ) ээлжит бус хурлыг хуралдуулах санал, шаардлагыг төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлагад гаргах эрхтэйг заасан бөгөөд ийнхүү санал, шаардалага гаргахдаа ямар журмаар гаргахыг нарийвчлан зааж, хэрхэн шийдвэрлэх талаар нарийн зохицуулсан байна. Энэ зохицуулалт нь хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурлын гол ялгагдах, онцлог зохицуулат байна.

Дээр дурьдсан төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, 10% болон түүнээс  дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч санал шаардлага гаргахдаа i) өөрийн бүтэн нэр, ii) хувьцааны тоо, төрөл iii) хурал хуралдуулах болсон шалтгаан iv) хэлэлцэх асуудал v) шийдвэрийн төслийг тусгасан бичгийг төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлагад гаргахаар Компанийн хуулианд заасан байна.

Төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлага энэхүү бичгийг хүлээн авснаас хойш ажлын 10 өдөрт багтаан хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг хуралдуулах эсэх талаар шийдвэр гаргана. Шийдвэр гаргахдаа 2 төрлийн шийдвэр гаргаж болно:

1) хурал санаачилагчийн санал, шаардлагыг хүлээн авч хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хуралдуулах тухай шийдвэр гаргах. Энэ тохиолдолд дээрх шаарлага хангасан бичиг хүлээн авсан буюу санал, шаардлага хүлээн авсан өдрөөс хойш 45 хоногийн дотор тухайн хурлыг зарлан хуралдуулна. Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал хуралдуулахтай холбогдсон зардлыг компани хариуцна.

2) Хэрвээ санал, шаардлага гаргасан хувьцаа эзэмшигчийн саналын эрх нь нийт саналын эрхийн 10 хувьд хүрээгүй, хэлэлцэхээр санал болгож байгаа асуудал нь хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын бүрэн эрхэд хамаарахгүй тохиолдолд Төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлага татгалзсан шийдвэр гаргах бөгөөд уг шийдвэрийг санал, шаардлага гаргасан төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн болон хувьцаа эзэмшигчдэд нэн даруй мэдэгдэнэ.

Хурал санаачилагч дээрх татгалзасан шийдвэртэй санал нийлэхгүй бол энэ талаар шүүхэд гомдол гаргаж болно.

Хэрвээ дээр дурьдсан ажлын 10 хоногт ТУЗ эсвэл гүйцэтгэх удирдлага ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүй бол хурал санаачилагч  (хувьцаа эзэмшигч, эсхүл төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хараат бус гишүүн)  хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хуралдуулах тухай шийдвэрийг бие даан гаргаж болохоор зохицуулсан байна. Энэ тохиолдолд хурлыг зарлах, хуралдуулахтай холбогдсон зардлыг компани хариуцаж болно, хариуцахгүй байж ч болно.

Дүгнэлт гол ялгаа

Хувьцаа эзэмшигчийн ээлжит хурал болон ээлжит бус хурлын гол ялгаа  нь ээлжит хурал нь хуралдуулах шийдвэр гарсанаас хойш 40-оос доошгүй хоногийн дараа хуралдуулна, ээлжит бус хурал нь шийдвэр гарснаас хойш 45 хоногийн дотор хуралдуулна.

Эрх зүйн үр дагаврын хувьд ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан хуралдуулаагүй тохиолдолд Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн бүрэн эрх нь бүхэлдээ дуусгавар болж, зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг зарлан хуралдуулах эрхтэй үлдэнэ. Ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулаагүй тохиолдолд хурал санаачилагч өөрөө хурал зарлан хуралдуулах эрхтэй бөгөөд хурал хуралдуулахаас татгалзсан шийдвэртэй санал нийлээгүй тохиолдолд шүүхэд хандах боломжтой.

Хэлэлцэх асуудлын хувьд  ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх асуудал нь компанийн жилийн үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайлангийн талаарх төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гаргасан дүгнэлтийг хэлэлцэж батлах, харин ээлжит бус хурлын хувьд заавал хэлэлцэх ёстой асуудал байхгүй, хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын бүрэн эрхэд хамаарах асуудлыг хэлэлцэж болно.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хэзээ хуралдуулах ёстой вэ

Компанийн тухай хуулийн 59.4.-т “Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага/-ийн шийдвэрээр санхүүгийн жил дууссанаас хойш дөрвөн сарын дотор зарлан хуралдуулна” гэж заасан байдаг.

Санхүүгийн жил гэдэг нь санхүүгийн тайлан тооцоогоо тооцож, тайлан гаргаж, татвар төлдөг хугацааг хэлдэг. Улс орнууд санхүүгийн жил 12 сартай байх ёстой гэж үздэг ч тухай бүртээ календарийн жилтэй давцаж байх албагүй гэж үздэг. Тиймээс улс орнуудын санхүүгийн жил харилцан адилгүй, ялгаатай байдаг. Монгол улсын хувьд Аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлангийн жил тухайн оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхэлж, 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болдог. Тиймээс санхүүгийн жил дууссанаас хойш 4 сарын дотор гэдэг нь жил бүрийн 4 сард багтаан Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулж байх үүрэг хүлээж байна гэсэн үг.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан Төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага/-ийн шийдвэрээр зарлан хуралдуулна.

ТУЗ эсвэл гүйцэтгэх удирдлага хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг хуралдуулах тухай шийдвэр гаргаснаас хойш 40-ээс доошгүй хоногийн дараа хуралдуулна. Хэрвээ компанийн дүрэмд 45 хоногийн дараа эсвэл 50 хоногийн дараа гэж заасан бол 45 болон 50 хоногийн дараа хуралдуулна гэсэн үг. Хэрвээ компанийн дүрэмд тодорой хугацаа заагаагүй бол хуулийн хугацаа болох 40-ээс доошгүй хоногийг баримтлана.

Тэгэхээр дээрх хуулийн заалтын хувьд шийдвэр гаргах эрх бүхий этгээд нь Төлөөлөн удирдах зөвлөл, хэрвээ ТУЗ байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага, хугацааны хувьд жил бүрийн 4 сарын дотор багтаан хуралдуулах шаардлага тус тус тавигдаж байна гэсэн үг.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулаагүй тохиолдолд ямар үр дагавар үүсэх вэ

  Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан хуралдуулаагүй тохиолдолд ТУЗ-ын бүрэн эрх бүхэлдээ дуусгавар болж зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурал хуралдуулах эрх нь нь үлдэнэ. ТУЗ-ын бүрэн эрх дуусгавар болсон өдрөөс хойш ТУЗ аливаа  шийдвэр гаргах эрхгүй бөгөөд хэрвээ аливаа шийдвэр гаргасан тохиолдолд баталсан зөвшөөрсөн байгуулсан гэрээ, хэлцэл хүчин төгөлдөр бус болно.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулах шийдвэрийг хэн гаргах эрхтэй вэ

Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл

Гүйцэтгэх Захирал (ТУЗ байхгүй бол)

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх асуудал

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх ёстой асуудал бол компанийн жилийн үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайлангийн талаарх төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гаргасан дүгнэлтийг хэлэлцэж батлах. Хувьцаа эзамшигчдийн хуралтай холбогдсон зардлыг компани хариуцана.

Саяхан манай нэг үйлчлүүлэгч Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хууль ялангуяа жижиглэн худалдааны үнийг зохицуулалттай холбоотой асуудлаар зөвлөгөө авахаар бидэнд хандсан. Үйлчлүүлэгч маань Монгол Улс нь АНУ, Өмнөд Солонгос, Хонконг зэрэг бусад улс орнуудтай адил жижиглэн худалдааны үнэ тогтоохын эсрэг зохицуулалттай байх гэсэн таамаглалтай байсан юм. Бид үйлчлүүлэгчдээ хууль зүйн зөвлөгөө туслалцаа үзүүлэх явцдаа Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хуулийн талаар танилцуулга мэдээлэл бэлтгэн хүргэхээр шийдсэн.

        Монгол Улсад анх Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хууль 1993 онд батлагдаж, 2000 онд нэмэлт, өөрчлөлт  орсон ба түүнээс хойш арван жилийн дараа одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Өрсөлдөөний тухай хууль шинэчлэн батлагдсан байна. Тус Өрсөлдөөний тухай хууль нь 5 бүлэг, 27 зүйлтэй.

        Өрсөлдөөний тухай хуулийн зорилт нь аж ахуй эрхлэгчийн зах зээлд шударгаар өрсөлдөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, зах зээлд ноёлох болон өрсөлдөөнд харш аливаа үйл ажиллагаанаас урьдчилан сэргийлэх, хориглон хязгаарлах, өрсөлдөөнийг зохицуулах байгууллагын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, тэдгээртэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад чиглэсэн.

Монгол Улсын хувьд бараа бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх хэмжээ хүрээнээс хамааран аж ахуйн нэгжүүдэд өөр ялгамжтай хязгаарлалт, зохицуулалтуудыг Өрсөлдөөний тухай хуульд тусгажээ.

        Жижиглэн худалдааны үнийн зохицуулалын тухайд зүй ёсны монополь байдалтай болон давамгай байдалтай аж ахуйн нэгжүүд нь тухайн бүтээгдэхүүнийг дахин борлуулах үнийг тогтоох, нутаг дэвсгэрийг хуваан борлуулахыг хатуу хориглодог.

        Мөн түүнчлэн, жижиглэн худалдаа эрхлэгч нараас борлуулах нэмэлт нөхцлийг шаардах, бүтээгдэхүүнийг өөр үнээр борлуулах, хууль ёсны үндэслэлгүйгээр бүтээгдэхүүн борлуулахаас татгалзахыг хориглодог байна. Харин үүнд тухайн бүс нутгийн байршлаас хамаарсан тээврийн зардал, үйлдвэрлэгч, ханган нийлүүлэгчээс жижиглэнгийн худалдаа эрхлэгч нарт олгодог урамшууллаас улмаас бий болсон бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлт хамаардаггүй байна.

Хэрэв зүй ёсны монополь байдалтай болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нар Өрсөлдөөний тухай хуулиар хориглосон дээр дурдсан ноёлох үйл ажиллагаа явуулсан бол улсын байцаагч учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж, хуулийн этгээдийг тухайн бараа бүтээгдэхүүний өмнөх жилийн борлуулалтын орлогын 4 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох хариуцлагыг ногдуулдаг байна.