Бид Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хуулийн талаар өмнө та бүхэнд танилцуулга бэлтгэж хүргэсэн. Энэ удаа давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нарын эрх зүйн зохицуулалттай холбоотой асуудлаар энэхүү блогтоо хөндөхийг зорьлоо.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нарын харилцааг одоогоор Өрсөлдөөний тухай хууль, Зүй ёсны монополь болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийг тогтоох журам болон Давамгай байдалтай хуулийн этгээд бусад хуулийн этгээдтэй нийлэх, нэгдэх замаар өөрчлөн байгуулагдах, өрсөлдөгчийн хувьцааг худалдан авахад дүгнэлт гаргах журам зэрэг эрх зүйн баримт бичгийн хүрээнд зохицуулж байна.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч гэдэг нь тодорхой бараа бүтээгдэхүүний зах зээлд дангаараа буюу бусад этгээдтэй хамтран үйлдвэрлэл, борлуулалтын, эсхүл худалдан авалтын гуравны нэг буюу түүнээс дээш хувийг тухайн зах зээлд эзэлж байгаа аж ахуй эрхлэгчийг ойлгоно гэж заажээ. Мөн тухайн зах зээлийн борлуулалтын гуравны нэг буюу түүнээс дээш хувьд хүрээгүй ч бусад аж ахуй эрхлэгчийг зах зээлд гарч ирэх нөхцөлийг хаан боогдуулах, зах зээлээс шахан гаргах чадвартай аж ахуй эрхлэгчийг бараа бүтээгдэхүүний хүрээ, зах зээлийн газар зүйн хил хязгаар, зах зээлийн төвлөрөл, зах зээлийн хүч зэргийг үндэслэн давамгай байдалтай гэж үзэж болдог байна.

Аливаа аж ахуй эрхлэгч давамгай байдалтай эсэхийг  Зүй ёсны монополь болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийг тогтоох журамд заасан аргачлалын дагуу тогтооно. Хэрэв давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч болох нь тогтоогдсон бол Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар тухайн аж ахуй эрхлэгчийг давамгай  байдалтай болохыг баталгаажуулсан шийдвэрийг гаргаж, бүртгэдэг.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нь жил бүрийн I улиралд багтаан өнгөрсөн жилийн санхүүгийн баталгаат тайлан, зах зээлд хийсэн өөрийн судалгаа, санал болон шаардлагатай бусад холбогдох баримт бичгийг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газарт хүргүүлэх үүрэгтэй байна.

Тухайн тайлан, судалгаа, саналын дагуу гааль болон татварын байгууллага, статистикийн төв байгууллага болон бусад төрийн байгууллагын гаргасан мэдээ, мэдээлэл, тайлан, судалгаа, шинжилгээний дүгнэлт зэрэг эх сурвалжид үндэслэн судалж үзээд тухайн аж ахуй эрхлэгчийг “Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгчийн бүртгэл”-ээс хасах шийдвэрийг гаргаж болдог.

Давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нар давамгай байдлаа хууль бусаар ашиглаж, бусад аж ахуй эрхлэгчийг зах зээлд гарч ирэх нөхцөлийг хаан боогдуулах, зах зээлээс шахан гаргах зорилгоор зах зээлд борлуулж байгаа тухайн бараа бүтээгдэхүүний тоо, хэмжээ, үнэ зэргийг хязгаарлан өрсөлдөөнийг бодитоор хязгаарлах, хэрэглэгчийг хясан боогдуулахыг зэргээр зах зээлд ноёлох үйл ажиллагаа явуулахыг хатуу хориглодог.

Дараах нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулна.

• төлөөлөн удирдах зөвлөлийн нийт гишүүний 50-аас дээш хувь нь ажиллах боломжгүй буюу ажиллахгүй болсон;
• төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, саналын эрх бүхий хувьцааны 10 буюу түүнээс дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч санал, шаардлага гаргасан;
• компанийн алдагдал тухайн тайлант үеийн эцэст өөрийн хөрөнгийн 30 хувиас хэтэрсэн;
• компанийн өр нь хоёр жил дараалан өөрийн хөрөнгөөс илүү болж, хасах утгатай болсон;
• төлөөлөн удирдах зөвлөл шийдвэр гаргасан;
• аудитын хорооноос хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хийхийг шаардсан;
• компанийн дүрэмд заасан бусад тохиолдол.

Компанийн хуулинд (61.1.2-т.) төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, саналын эрх бүхий хувьцааны 10 буюу түүнээс дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч хувьцаа эзэмшигчид (цаашид “хурал санаачилгач” гэх ) ээлжит бус хурлыг хуралдуулах санал, шаардлагыг төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлагад гаргах эрхтэйг заасан бөгөөд ийнхүү санал, шаардалага гаргахдаа ямар журмаар гаргахыг нарийвчлан зааж, хэрхэн шийдвэрлэх талаар нарийн зохицуулсан байна. Энэ зохицуулалт нь хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурлын гол ялгагдах, онцлог зохицуулат байна.

Дээр дурьдсан төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хоёр буюу түүнээс дээш тооны хараат бус гишүүн, 10% болон түүнээс  дээш хувийн хувьцаа эзэмшигч санал шаардлага гаргахдаа i) өөрийн бүтэн нэр, ii) хувьцааны тоо, төрөл iii) хурал хуралдуулах болсон шалтгаан iv) хэлэлцэх асуудал v) шийдвэрийн төслийг тусгасан бичгийг төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлагад гаргахаар Компанийн хуулианд заасан байна.

Төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлага энэхүү бичгийг хүлээн авснаас хойш ажлын 10 өдөрт багтаан хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг хуралдуулах эсэх талаар шийдвэр гаргана. Шийдвэр гаргахдаа 2 төрлийн шийдвэр гаргаж болно:

1) хурал санаачилагчийн санал, шаардлагыг хүлээн авч хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хуралдуулах тухай шийдвэр гаргах. Энэ тохиолдолд дээрх шаарлага хангасан бичиг хүлээн авсан буюу санал, шаардлага хүлээн авсан өдрөөс хойш 45 хоногийн дотор тухайн хурлыг зарлан хуралдуулна. Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал хуралдуулахтай холбогдсон зардлыг компани хариуцна.

2) Хэрвээ санал, шаардлага гаргасан хувьцаа эзэмшигчийн саналын эрх нь нийт саналын эрхийн 10 хувьд хүрээгүй, хэлэлцэхээр санал болгож байгаа асуудал нь хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын бүрэн эрхэд хамаарахгүй тохиолдолд Төлөөлөн удирдах зөвлөл эсвэл гүйцэтгэх удирдлага татгалзсан шийдвэр гаргах бөгөөд уг шийдвэрийг санал, шаардлага гаргасан төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн болон хувьцаа эзэмшигчдэд нэн даруй мэдэгдэнэ.

Хурал санаачилагч дээрх татгалзасан шийдвэртэй санал нийлэхгүй бол энэ талаар шүүхэд гомдол гаргаж болно.

Хэрвээ дээр дурьдсан ажлын 10 хоногт ТУЗ эсвэл гүйцэтгэх удирдлага ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүй бол хурал санаачилагч  (хувьцаа эзэмшигч, эсхүл төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хараат бус гишүүн)  хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит бус хурал хуралдуулах тухай шийдвэрийг бие даан гаргаж болохоор зохицуулсан байна. Энэ тохиолдолд хурлыг зарлах, хуралдуулахтай холбогдсон зардлыг компани хариуцаж болно, хариуцахгүй байж ч болно.

Дүгнэлт гол ялгаа

Хувьцаа эзэмшигчийн ээлжит хурал болон ээлжит бус хурлын гол ялгаа  нь ээлжит хурал нь хуралдуулах шийдвэр гарсанаас хойш 40-оос доошгүй хоногийн дараа хуралдуулна, ээлжит бус хурал нь шийдвэр гарснаас хойш 45 хоногийн дотор хуралдуулна.

Эрх зүйн үр дагаврын хувьд ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан хуралдуулаагүй тохиолдолд Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн бүрэн эрх нь бүхэлдээ дуусгавар болж, зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг зарлан хуралдуулах эрхтэй үлдэнэ. Ээлжит бус хурлыг зарлан хуралдуулаагүй тохиолдолд хурал санаачилагч өөрөө хурал зарлан хуралдуулах эрхтэй бөгөөд хурал хуралдуулахаас татгалзсан шийдвэртэй санал нийлээгүй тохиолдолд шүүхэд хандах боломжтой.

Хэлэлцэх асуудлын хувьд  ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх асуудал нь компанийн жилийн үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайлангийн талаарх төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гаргасан дүгнэлтийг хэлэлцэж батлах, харин ээлжит бус хурлын хувьд заавал хэлэлцэх ёстой асуудал байхгүй, хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын бүрэн эрхэд хамаарах асуудлыг хэлэлцэж болно.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хэзээ хуралдуулах ёстой вэ

Компанийн тухай хуулийн 59.4.-т “Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага/-ийн шийдвэрээр санхүүгийн жил дууссанаас хойш дөрвөн сарын дотор зарлан хуралдуулна” гэж заасан байдаг.

Санхүүгийн жил гэдэг нь санхүүгийн тайлан тооцоогоо тооцож, тайлан гаргаж, татвар төлдөг хугацааг хэлдэг. Улс орнууд санхүүгийн жил 12 сартай байх ёстой гэж үздэг ч тухай бүртээ календарийн жилтэй давцаж байх албагүй гэж үздэг. Тиймээс улс орнуудын санхүүгийн жил харилцан адилгүй, ялгаатай байдаг. Монгол улсын хувьд Аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлангийн жил тухайн оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхэлж, 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болдог. Тиймээс санхүүгийн жил дууссанаас хойш 4 сарын дотор гэдэг нь жил бүрийн 4 сард багтаан Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулж байх үүрэг хүлээж байна гэсэн үг.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан Төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага/-ийн шийдвэрээр зарлан хуралдуулна.

ТУЗ эсвэл гүйцэтгэх удирдлага хувьцаа эзэмшигчдийн хурлыг хуралдуулах тухай шийдвэр гаргаснаас хойш 40-ээс доошгүй хоногийн дараа хуралдуулна. Хэрвээ компанийн дүрэмд 45 хоногийн дараа эсвэл 50 хоногийн дараа гэж заасан бол 45 болон 50 хоногийн дараа хуралдуулна гэсэн үг. Хэрвээ компанийн дүрэмд тодорой хугацаа заагаагүй бол хуулийн хугацаа болох 40-ээс доошгүй хоногийг баримтлана.

Тэгэхээр дээрх хуулийн заалтын хувьд шийдвэр гаргах эрх бүхий этгээд нь Төлөөлөн удирдах зөвлөл, хэрвээ ТУЗ байхгүй бол гүйцэтгэх удирдлага, хугацааны хувьд жил бүрийн 4 сарын дотор багтаан хуралдуулах шаардлага тус тус тавигдаж байна гэсэн үг.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулаагүй тохиолдолд ямар үр дагавар үүсэх вэ

  Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг жил бүрийн 4 сард багтаан хуралдуулаагүй тохиолдолд ТУЗ-ын бүрэн эрх бүхэлдээ дуусгавар болж зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн хурал хуралдуулах эрх нь нь үлдэнэ. ТУЗ-ын бүрэн эрх дуусгавар болсон өдрөөс хойш ТУЗ аливаа  шийдвэр гаргах эрхгүй бөгөөд хэрвээ аливаа шийдвэр гаргасан тохиолдолд баталсан зөвшөөрсөн байгуулсан гэрээ, хэлцэл хүчин төгөлдөр бус болно.

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг хуралдуулах шийдвэрийг хэн гаргах эрхтэй вэ

Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл

Гүйцэтгэх Захирал (ТУЗ байхгүй бол)

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх асуудал

Хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлаар заавал хэлэлцэх ёстой асуудал бол компанийн жилийн үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайлангийн талаарх төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гаргасан дүгнэлтийг хэлэлцэж батлах. Хувьцаа эзамшигчдийн хуралтай холбогдсон зардлыг компани хариуцана.

Саяхан манай нэг үйлчлүүлэгч Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хууль ялангуяа жижиглэн худалдааны үнийг зохицуулалттай холбоотой асуудлаар зөвлөгөө авахаар бидэнд хандсан. Үйлчлүүлэгч маань Монгол Улс нь АНУ, Өмнөд Солонгос, Хонконг зэрэг бусад улс орнуудтай адил жижиглэн худалдааны үнэ тогтоохын эсрэг зохицуулалттай байх гэсэн таамаглалтай байсан юм. Бид үйлчлүүлэгчдээ хууль зүйн зөвлөгөө туслалцаа үзүүлэх явцдаа Монгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хуулийн талаар танилцуулга мэдээлэл бэлтгэн хүргэхээр шийдсэн.

        Монгол Улсад анх Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хууль 1993 онд батлагдаж, 2000 онд нэмэлт, өөрчлөлт  орсон ба түүнээс хойш арван жилийн дараа одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Өрсөлдөөний тухай хууль шинэчлэн батлагдсан байна. Тус Өрсөлдөөний тухай хууль нь 5 бүлэг, 27 зүйлтэй.

        Өрсөлдөөний тухай хуулийн зорилт нь аж ахуй эрхлэгчийн зах зээлд шударгаар өрсөлдөх нөхцөлийг бүрдүүлэх, зах зээлд ноёлох болон өрсөлдөөнд харш аливаа үйл ажиллагаанаас урьдчилан сэргийлэх, хориглон хязгаарлах, өрсөлдөөнийг зохицуулах байгууллагын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, тэдгээртэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад чиглэсэн.

Монгол Улсын хувьд бараа бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх хэмжээ хүрээнээс хамааран аж ахуйн нэгжүүдэд өөр ялгамжтай хязгаарлалт, зохицуулалтуудыг Өрсөлдөөний тухай хуульд тусгажээ.

        Жижиглэн худалдааны үнийн зохицуулалын тухайд зүй ёсны монополь байдалтай болон давамгай байдалтай аж ахуйн нэгжүүд нь тухайн бүтээгдэхүүнийг дахин борлуулах үнийг тогтоох, нутаг дэвсгэрийг хуваан борлуулахыг хатуу хориглодог.

        Мөн түүнчлэн, жижиглэн худалдаа эрхлэгч нараас борлуулах нэмэлт нөхцлийг шаардах, бүтээгдэхүүнийг өөр үнээр борлуулах, хууль ёсны үндэслэлгүйгээр бүтээгдэхүүн борлуулахаас татгалзахыг хориглодог байна. Харин үүнд тухайн бүс нутгийн байршлаас хамаарсан тээврийн зардал, үйлдвэрлэгч, ханган нийлүүлэгчээс жижиглэнгийн худалдаа эрхлэгч нарт олгодог урамшууллаас улмаас бий болсон бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлт хамаардаггүй байна.

Хэрэв зүй ёсны монополь байдалтай болон давамгай байдалтай аж ахуй эрхлэгч нар Өрсөлдөөний тухай хуулиар хориглосон дээр дурдсан ноёлох үйл ажиллагаа явуулсан бол улсын байцаагч учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж, хуулийн этгээдийг тухайн бараа бүтээгдэхүүний өмнөх жилийн борлуулалтын орлогын 4 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох хариуцлагыг ногдуулдаг байна.

Их хэмжээний хэлцлийн талаарх тодорхойлолтыг Компанийн хуулийн 87.1.1, 87.1.2-т  тус тус заасан байна. Энд нурших нь илүүц байх, гэхдээ гол агуулгыг нь дурьдая. Их хэмжээний хэлцэл гэж сүүлийн балансын активын нийт дүнгийн 25 хувиас дээш үнийн дүнтэй гэрээ хэлцэл эсвэл компанийн урьд гаргасан энгийн хувьцааны 25 хувиас дээш хэмжээний энгийн хувьцаа,  энгийн хувьцаанд хөрвөх үнэт цаас гаргахад хамаарах талаар заасан.

Тэгэхээр их хэмжээний хэлцэл нь эд хөрөнгө болон эд хөрөнгийн эрхийг худалдах, худалдан авах, захиран зарцуулах болон барьцаалахтай холбоотой хэлцэл багтдаг байна. Компанийн эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрхийн (компанийн хувьцаа болон бусад үнэт цаасыг оролцуулан) зах зээлийн үнийг тодорхойлох хэрэг гарна. Худалдагч худалдан авагч хоёрын харилцан тохиролцсон үнийг компанийн эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрхийн зах зээлийн үнэ гэж ойлгоно.

Их хэмжээний хэлцлийн эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн эрхийн зах зээлийн үнийг төлөөлөн удирдах зөвлөл /байхгүй бол хувьцаа эзэмшигчдийн хурал/ тогтооно. Ингэж тогтоохдоо хараат бус үнэлгээний байгууллагын дүгнэлтийг ашиглаж болно.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас цар тахал гэж зарлаад байгаа Коронавирус (COVID-19)-ийн тархалтаас үүдэлтэй Монгол Улсын Засгийн газраас авч хэрэгжүүлээд буй хорио цээрийн онцгой нөхцөл бизнес эрхлэгч хувь хүн хуулийн этгээдүүдийн бизнесийн үйл ажиллагаанд хүндээр тусч эхлээд байна.

Энэ нь бизнес эрхлэгч нар зээлийн төлбөр, хүү, түрээсийн төлбөр зэрэг гэрээгээр хүлээсэн үүргээ цаг хугацаанд нь гүйцэтгэж чадахгүй байх эрсдэлийг бий болгож байна.

Гэнэтийн буюу давагдашгүй хүчний шинжтэй онцгой нөхцөл байдалд гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх боломжгүй нөхцөл байдал хүндэтгэн үзэх үндэслэл болох ба талуудын гэрээгээр хүлээж буй үүрэг, хариуцлага болон эрсдэлийг хуваарилах асуудлууд тулгарч байна.

Иймд бид үйлчлүүлэгчиддээ энэ хүнд үеийг хохирол багатай туулж гаргах арга зам, гэрээгээр хүлээсэн үүрэг, хариуцлагаас чөлөөлөгдөх боломжийг эрэлхийлсэн хууль зүйн гарц, зөвлөгөө туслалцааг үзүүлж байна. Гэрээний үүргээс чөлөөлөгдөх давагдашгүй хүчин зүйлийг нотлох баримт нь давагдашгүй хүчин зүйлийн гэрчилгээ юм.  

Монгол Улсын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.6-д Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим нь “давагдашгүй хүчин зүйлийг гэрчлэх” бүрэн эрхтэй байхаар хуульчилжээ.

Тиймээс, талууд хоорондоо гэрээний үүрэг биелүүлэх, биелүүлж байх явцад талуудын хүсэл зориг, хяналтаас гадуур, урьдчилан таамаглах боломжгүй нөхцөл байдал бий болсон тохиолдолд МҮХАҮТанхимаас “Force majeure” буюу Гэнэтийн буюу давагдашгүй хүчин зүйл болон “Hardship” буюу Хүнд нөхцөл байдал”-ын баталгаа гаргаж өгдөг. 

“Баталгаа” гаргуулахыг хүсэгч хувь хүн, аж ахуйн нэгж, байгууллага МҮХАҮТ-д дараах материалыг бүрдүүлж өгнө. Үүнд:

• Баталгаа гаргуулах тухай хүсэлт
• Гэрээний нотариатаар баталгаажуулсан хуулбар /монгол хэлээр/
• Аж ахуйн нэгж бол улсын бүртгэлийн гэрчилгээний нотариатаар баталгаажуулсан хуулбар
• Тухайн нөхцөл байдлыг нотлох бусад баримт бичиг

Хэрэв та дээрх нөхцөл байдал дахь өөрийн эрх, үүрэг хариуцлагын талаар зөвлөгөө авахыг хүсвэл бидэнтэй холбоо барина уу.

Нэхэмжлэгч нарын анхны хурлаас санал болгосон этгээдийг шүүх 5 хоногийн дотор хэрэг гүйцэтгэгчээр томилох эсэхийг шийдвэрлэдэг.

Монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийн дагуу хэрэг гүйцэтгэгч нь хариуцагчийн үйл ажиллагаанд хувийн санхүү, эдийн засгийн сонирхолгүй, хууль, санхүү, эдийн засгийн дээд боловсролтой хувь хүн, эсхүл хууль зүй, эдийн засаг, санхүүгийн чиглэлээр мэргэжлийн зөвлөлгөө, үйлчилгээ үзүүлэх эрх, үүрэг бүхий хуулийн этгээд  байна.  Харин дампуурлын хэрэг дэх хариуцагч, нэхэмжлэгч этгээд, түүний удирдлага, гишүүн, эсвэл тэдний гэр бүлийн хамаарал бүхий этгээд хэрэг гүйцэтгэгчээр томилогдохыг хориглодог.

Хэрэг гүйцэтгэгч нь дампуурлын хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд дараахь эрх, үүрэгтэй оролцдог байна. Үүнд:                 

• шүүхийн шийдвэрийн дагуу хариуцагчийн эд хөрөнгийг битүүмжлэх;
• хариуцагчийн эд хөрөнгө, холбогдох баримт бичгийг хамгаалалтанд авч, тооллого явуулах;
• шаардлагатай тохиолдолд хариуцагчийн үйл ажиллагаанд баримтын шалгалт хийх ажлыг зохион байгуулах;
• нэхэмжлэгчдийн хурлыг зарлан хуралдуулах;
• дампуурлын хэрэг үүсгэхээс өмнө байгуулсан гэрээ, хэлцлийг хянаж, хуульд заасан үндэслэлээр гэрээ, хэлцлийг хүчингүйд тооцуулах, өөрчлүүлэх, цуцлуулах эсэх асуудлыг нэхэмжлэгчдийн хуралд оруулах;
• тусгай данс нээж хариуцагчийн мөнгөн хөрөнгийг төвлөрүүлэх;
• хариуцагчийн нэрийн өмнөөс нэхэмжлэгчдийн хурлаас олгосон эрхийн хүрээнд бусадтай гэрээ, хэлцэл байгуулах;
• шаардлагатай мэдээ баримтыг хариуцагчаас гаргуулан авах;
• хариуцагчийн талаар гаргасан өөрийн дүгнэлтийг холбогдох этгээдүүдэд танилцуулах;
• хариуцагчийн эд хөрөнгийг үнэлэх;
• нэхэмжлэгчдийн тогтоосон цалин хөлсний хэмжээнд багтаан өөрт туслагчийг  хөлсөөр ажиллуулах;
• хуульд заасан журмын дагуу хариуцагчийн эд хөрөнгийг худалдах; болон
• хуульд заасан бусад эрх, үүрэг.

Хэрэг гүйцэтгэгч нь хариуцагчийн санхүү, эдийн засгийн тооцоо, түүний дүгнэлт, төлбөрийн чадваргүй болсон шалтгаан, онцлог, удирдлагын үйл ажиллагааны талаархи дүгнэлт, нэхэмжлэгчдийн хэсэг болон нэхэмжлэл тус бүрийн дүн, хариуцагчийг дахин хөрөнгөжүүлэх, эсхүл дампуурсанд тооцож татан буулгах талаархи санал, шаардлагатай гэж үзсэн бусад мэдээ, баримтыг тусгасан хариуцагчийн үйл ажиллагааны талаарх дүгнэлтийг шүүхээр батлагдсанаасаа хойш 2О хоногийн дотор гаргаж, шүүх, хариуцагч, нэхэмжлэгчид танилцуулна.

Хэрэг гүйцэтгэгч нь дээрх эрх, үүргээс гадна хариуцагчийн дахин хөрөнгөжүүлэх, мөнгөн хөрөнгийг хуваарилах, татан буулгах үйл ажиллагаанд нөлөө бүхий эрх үүрэгтэй оролцдог байна.

Хэрэг гүйцэтгэгч нь хуурч мэхлэх, хайхрамжгүй хандах зэрэг хууль бус үйл ажиллагааны улмаас хариуцагчид ямар нэгэн хохирол учруулбал уг хохирлыг биечлэн хариуцахаар хуульчилсан бөгөөд дампуурлын хэргийн оролцогчид хэрэг гүйцэтгэгчийн үйл ажиллагаатай холбогдуулан шүүхэд гомдол гаргах, шүүх хэрэг гүйцэтгэгчийг өөрчлөх эрхтэй байна.

Мөнгө угаах болон терроризмын санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хуулийг Монгол Улсын Их Хурлаас анх 2006 оны 07 дугаар сарын 8-ны өдөр баталсан. Мөнгө угаахтай тэмцэх санхүүгийн арга хэмжээ авах байгууллага  (ФАТФ)-ын Ази, Номхон далайн бүсийн байгууллагаас 2007, 2017 онуудад Монгол Улсын мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тогтолцоонд Харилцан үнэлгээ хийсэн байдаг.

ФАТФ-аас мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэхэд стратегийн дутагдалтай улсын жагсаалтад Монгол Улсыг 2019 оны 10 дугаар сард оруулсан. Үүнтэй холбогдуулан ФАТФ-тай тохирсон ажлын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлага Манай улсад үүсээд байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2019 оны 12 дугаар сарын 11-ний өдрийн 172 дугаар захирамжаар ФАТФ-ын жагсаалтаас Монгол Улсыг гаргах талаар холбогдох арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх ажлыг уялдуулан зохицуулж, удирдлага, зохион байгуулалтаар хангаж ажиллах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг олон талт төрийн байгууллагын төлөөллийг оролцуулан байгуулсан. Тус ажлын хэсэг хууль тогтоомжид өөрчлөлт оруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр заасан.

ФАТФ-аас Монгол Улсад үүрэг болгосон ажлын төлөвлөгөөний хүрээнд Монгол Улсын мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх хариуцлагын тогтолцооны бүрдэл үндэс болох хуулиудын уялдаа холбоог хангах, зөрчлийг арилгах арга хэмжээг авснаар салбарын давхардал, хийдэлгүй нэгдсэн систем ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагатай байна.

Иймд дээр дурдсан хууль зүйн болон практик хэрэгцээ, шаардлагыг харгалзан Мөнгө угаах болон терроризмын санхүүжүүлэхтэй тэмцэх хүрээнд хуулийн давхардал, хийдэл, зөрчлийг арилгах зорилгоор Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай болон холбогдох хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон холбогдох бусад хуулийн төслийг боловсруулсан байна.

Хуулийн төслийг боловсруулахдаа Монгол Улсын мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх, үй олноор хөнөөх зэвсэг дэлгэрүүлэхийг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тогтолцоог бэхжүүлэхэд чиглэсэн, олон улсын нийтлэг шаардлагад суурилсан байхад анхаарсан ажээ.

Тухайлбал, Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх тухай хуульд заасан зарим нэр томъёог тодорхой болгох, хяналт тавих этгээдийг ялгамжтай байдлыг хангах, хуулийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор хяналт тавих эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх, мэдээлэх үүрэгтэй этгээдээс мэдээллийг цахимаар Санхүүгийн мэдээллийн албанд хүргүүлэх, мөнгө угаахтай холбоотой зарим гэмт хэрэг, зөрчилд хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгах, мөрдөн шалгах ажиллагааг эрчимжүүлэх, хууль хоорондын зөрчлийг арилгах зэрэг зохицуулалтыг хуулийн төслүүдэд тусгасан байна.

Эдгээр хуулийн төслүүд нь удахгүй Монгол улсын их хурлаар хэлэлцэгдэн батлагдахаар хүлээгдэж байна.

Монгол Улсын Их Хурал 2019 оны 3-р сарын 22-ны өдрийн ээлжит бус чуулганаар Засгийн газраас өргөн барьсан татварын багц хууль, холбогдох бусад хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэн баталсан.

Татварын шинэ хуулиар Монгол Улсын Засгийн газар, Сангийн яам, Татварын Ерөнхий газар тус хуулийг хэрэгжүүлэх хэд хэдэн заавар, журмыг шинээр батлан гаргах үүрэг хүлээсэн. Эдгээр заавар журмууд нь татварын орчинд ихээхэн чухал үүрэгтэй тул татварын хууль тогтоомжийн өөрчлөлттэй цаг алдалгүй танилцах хэрэгтэй.

Татварын шинэ багц хууль болох Татварын ерөнхий хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, хэрэгжүүлэх бусад заавар, журам нь 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна.

Татвар төлөгчид бодитой эерэг нөлөө үзүүлэх, шинэ шаардлагыг хэрэгжүүлэх тодорхой  арга хэмжээ авах тухай хэд хэдэн чухал өөрчлөлтүүд туссан. Татварын энэхүү гол шинэчлэлд татварын сэжигтэй үйл ажиллагаанд тавих хяналт шалгалтыг сайжруулах, компанийн нөхөн сэргээх зардал болон  байгаль орчинд ээлтэй бүтээгдэхүүний худалдаа авалтанд татварын хөнгөлөлт үзүүлэх зэрэг нэмэлт өөрчлөлтүүд болно.

Мөн түүнчлэн, 2020 онд шинээр орон сууц худалдан авагчид 6 сая хүртэл төгрөгийн татварын буцаан олголт олгоно. Жүжигчид гэх мэт бие даасан уран бүтээлчид татварыг өмнөх орлогоос биш цэвэр орлогоос татвар төлөхөөр болсон. Хувьцаа эзэмшигчид ногдол ашгийг 5 хувь, борлуулалтын орлого 50 сая төгрөгөөс доош хувь хүн, байгууллагыг нийт борлуулалтын орлогын 1 хувь, жижиг худалдаа эрхлэгчидийн хувьд борлуулалтын хэмжээнээс хамаараад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 1-50 хүртэл хувиар тус тус татвар ногдуулахаар болжээ.