Шүүх, хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх явцад шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, тухайн шүүхийн нийт шүүгчдээс татгалзах, татгалзлыг шийдвэрлэх процесс харьцангуй тодорхой мэт боловч хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад зарим нэг бэрхшээл учирдаг.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 91-93 зүйлд шүүгчийг татгалзан гаргах үндэсэл, татгалзан гаргах хүсэлт гаргах, түүнийг шийдвэрлэх, шүүгчээс татгалзан гаргасны үр дагавар зэргийг зохицуулсан байна. Энэ удаагийн блогоор практикт учирдаг зарим нэг бэрхшээлийг дурьдах болно.

Шүүгч өөрөө татгалзах үндэслэл бүхий эргэлзээ байхгүй бол хэрэг маргааныг заавал шийдвэрлэх үүрэгтэй. Хэргийн оролцогчид нь шүүгчийг татгалзан гаргах хүсэлтийг гаргахдаа дийлэнхдээ уг хэргийг шударгаар шийдвэрлэж чадах эсэхэд эргэлзэж байвал уг үндэслэлээр татгалздаг. Энэ үндэслэлд хэргийн аль нэг оролцогчоос шүүгчийн талаар нөгөө талын оролцогчдын нөлөөнд автсан буюу автаж болзошгүй талаар тодорхой баримттай мэдээллийг гаргасан байх, уг мэдээлэл нь баталгаа нотолгоотой байх ёстой.

 Гэтэл шүүхийн практикаас харахад энэ үндэслэлээр гаргаж байгаа хүсэлтүүд нь хэргийн оролцогчдын эрхийг зөрчсөн, эрхийг нь хязгаарласан, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам зөрчсөн гэсэн үндэслэлийг хамааруулдаг.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хэргийн оролцогчоос гаргасан хүсэлтийг хуульд заасан үндэслэлээр хангах, хангахаас татгалзах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг шүүгч өөрөө удирдан явуулдаг. Хүсэлтийг хангахаас татгалзаж байна гэсэн үндэслэлээр шүүгчээс татгалзах нь тухайн шүүгчийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцож байна гэж үзэх ч  тохиолдол  байдаг. 

Нөгөө талаас хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч хэргийн оролцогчдын аль нэг талд хэт давуу байдал олгох, хэт нэг талд үйлчлэх байдлаар тухайн талд ашигтай шийдвэр гаргах тохиолдол ч байдаг.

Дээр дурьдсан шүүгчээс татгалзах үндэслэлийг нотлоход маш төвөгтэй бөгөөд практикт ихэнхи тохиолдолд шүүгчийг татгалзан гаргах хүсэлт өгсөн ч хүсэлт хангагдахгүй байх тохиолдол маш элбэг байдаг.

Шүүгчээс татгалзах өөр нэг шалтгаан нь  хуульчид шүүх хуралдааныг хойшлуулах, процессыг саатуулан барих тактикаар татгалздаг. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа удааширах, шүүх хуралдаан хойшлох нь олон хүчин зүйлээс хамаардаг гэхдээ түүний нэг нь шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, тухайн шүүхийн бүх шүүгчдийг татгалзах талаар гаргасан хүсэлт түүнийг шийдвэрлэх процессоос хамааралтай хойшлолт байдаг. Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхүүдэд Шүүгчээс татгалзах хүсэлт гаргасан үндэслэлээр  шүүх хуралдаан хойшилсон нь 445 буюу 7,8% хувь эзэлж байна.

Прокурор иргэн Г-г яллахдаа Эрүүгийн хуулийн 27.10 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 2.4 дэх заалтад заасан буюу жолооч зам тээврийн осол гаргаж бусдын эд хөрөнгөд их хэмжээний хохирол учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэж буруутгасан бол тухайн гэмт хэргийн үндсэн бүрэлдэхүүний шинжид эд хөрөнгийн хохирол дангаар хамаарахгүй, харин уг заалтад “ Автотээврийн хэрэгслийн жолооч хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөний улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан бол…” гэмт хэрэг гэж тооцохоор заасан байна.

Өөрөөр хэлбэл, Эрүүгийн хуулийн 27.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан”, эсхүл “эд хөрөнгөд хохирол учруулсан” үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцохоор тодорхойлж заагаагүй тул Г-ийн үйлдсэн авто тээврийн хэрэгсэл жолоодох үедээ осол гаргаж, бусдын автомашиныг мөргөж, эд хөрөнгөд хохирол учруулсан, хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцохгүй, энэ талаарх анхан шатны шүүхийн шийдвэр үндэслэлтэй байна гэж үзжээ.

Иргэн Г-ийн дээрх үйлдэл нь гэмт хэрэг үйлдсэнд тооцогдохгүй боловч хөдөлгөөний аюулгүй байдал, замын хөдөлгөөний дүрэм, журмыг зөрчсөн зөрчилд Зөрчлийн тухай хуульд заасан шийтгэл оногдуулах боломжтой, мөн бусдад учруулсан хохирлыг Иргэний хуульд заасан журмаар шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж шүүх дүгнэсэн байна.

Энгийн үгээр тайлбарлавал Анхан шатны шүүх иргэн Г-ийн үйлдлийг эрүүгийн хэрэг биш гэж үзэж байхад давж заалдах шатны шүүх эрүүгийн хэрэг мөн гэж үзсэн байна.
Анхан шатны шүүх Иргэн Г-ийг Монгол Улсын Замын хөдөлгөөний дүрмийн заалтуудыг зөрчин зам тээврийн осол гаргасан боловч уг ослын улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр болон хүнд хохирол учраагүй, хүний амь нас хохироогүй учир гэмт хэргийн үндсэн шинжийг хангаагүй гэсэн үндэслэлээр цагаатгах шийдвэр гаргасан байна.

Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн үндсэн бүрэлдэхүүнд заавал хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр гэмтэл учруулж байж энэ гэмт хэргийн шинжийг хангах талаар хууль тогтоогч хуульчилсан байна Энэхүү томъёололын бичвэр болон агуулгыг дүгнэж үзэхэд тухайн төрлийн хэм хэмжээнүүдийг зөрчсөн эрх зүйн зөрчлүүдээс эрүүгийн эрх зүйн арга хэрэгслээр хамгаалбал зохих харилцааг хүний эрүүл мэнд, тодруулбал, хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан үйлдлийн шинжээр босго тогтоон тодорхойлсон байна.

Уг хамгаалагдсан харилцаанд үл хамаарах хууль тогтоомж зөрчсөн үйлдлийг Зөрчлийн тухай хууль, мөн гэм хорыг арилгахдаа Иргэний хуульд заасны дагуу шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн. Энэ нь хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөн үйлдэлд Зөрчлийн тухай хуулиар хариуцлага хүлээлгэж, харин 12 машины хохирол болох 100 гаруй сая төгрөгийг Иргэний хуульд заасны дагуу иргэний хэргийн шүүхэд нэхэмжилж хохиролоо барагдуулна.

2022 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны эрүүгийн хэргийн шүүх хуралдааны тогтоолоор Иргэн Г- ийн том оврын тээврийн хэрэгсэл жолоодож явахдаа зам тээврийн осол гаргаж, 12 хүний авто машиныг мөргөж, нийт дүнгээр 100 гаруй сая төгрөгийн хохирол, 2 хүний эрүүл мэндэд хөнгөн гэмтэл учруулсан хэргийг эрүүгийн гэмт хэрэгт тооцоогүй байна.

Прокуророос  иргэн Г-д Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 2.4 дэх заалтад заасан “ Автотээврийн хэрэгслийн жолооч хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан захиргааны хэм хэмжээний актыг зөрчсөний улмаас хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учруулсан бол…”, “энэ гэмт хэргийг их хэмжээний хохирол учруулж үйлдсэн бол…” гэмт хэрэгт холбогдуулан яллах дүгнэлт үйлдэж ирүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл прокурор иргэн Г-ийн уг үйлдэл нь хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг гэж үзэж, яллах дүгнэлт үйлдэн анхан шатны шүүхэд ирүүлсэн.

Анхан шатны шүүх хэргийг Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.19 дүгээр зүйлийн 1.1 дэх заалтад заасан “гэмт хэргийн шинжгүй” үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгож, шүүгдэгчийг цагаатгажээ. Өөрөөр хэлбэл анхан шатны шүүхээс  Г-г гэмт хэрэг үйлдээгүй гэж дүгнэн цагаатгажээ.

Харин давж заалдах шатны шүүх уг шийдвэрийг буруутгаж, хэргийг анхан шатны шүүх дахин хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна.

Иргэн Г-ийн өмгөөлөгчийн гаргасан гомдлоор Улсын дээд шүүх хэргийг хянаж үзээд анхан шатны шүүхийн шийдвэр хуульд нийцсэн, зөв гэж дүгнэжээ. 

Монгол Улсын бичиг баримтыг гадаадын улс орнуудад хэрэглэх тохиолдолд апостиль гэрчилгээгээр баталгаажуулах шаардлагатай байдаг.

Апостиль нь төрсний гэрчилгээ, шүүхийн шийдвэр, төрийн байгууллагаас гаргасан бусад баримт бичиг дэх албан тушаалтны гарын үсэг болон тамга тэмдгийг гэрчилэн баталгаажуулдаг бөгөөд ингэснээр Гаагийн Конвенцийн Гэрээ эсвэл Гаагийн Апостилийн конвенц гэдгээр танигдсан 1961 оны Гадаадын албан ёсны баримт бичгийг баталгаажуулах шаардлагыг халах тухай конвенцид нэгдэн орсон гадаад улсуудад хүлээн зөвшөөрөгддөг юм.

Монгол Улс 2009 оны 12-р сарын 31-ний өдрөөс эхлэн Гаагийн Апостилийн конвенцийн гишүүн улс болсон бөгөөд энэ нь Монгол Улсад баталгаажсан  баримт бичиг нь Апостилийн конвенцийн гишүүн 117 улсын хувьд хүчин төгөлдөр болох бөгөөд хүлээн авагч улсад дахин баталгаажуулалт, нотариатаар гэрчлүүлэх шаардлагагүй болно. Харин Австри, Бельги, Финланд, Герман, Грек болон Монгол улсын хувьд аль аль тус улсын апостиль гэрчилгээг хүлээн зөвшөөрдөггүй байна.

Монгол Улсын баримт бичгийг Гадаад хэргийн яам, элчин сайдын яам эсвэл консулын газар ихэвчлэн aпостиль гэрчилгээ олгон баталгаажуулдаг. Энэхүү апостиль гэрчилгээ нь зөвхөн гарын үсэг, гарын үсэг зурсан эрх бүхий этгээд болон тамга, тэмдгийг баталгаажуулж өгдөг. Харин тухайн баримт бичгийн агуулгыг баталгаажуулдаггүй болно.

Апостиль гэрчилгээ авахдаа Монгол улсын баримт бичгийн эх хувийн хуулбарыг нотариатаар баталгаажуулж, хүлээн авах улсад хэрэглэгдэх хэл дээр баталгаат орчуулга хийгдсэн байна. Тэрхүү баримт бичгийн орчуулга нь мөн Монгол улсын нотариатаар баталгаажуулсан байхыг шаарддаг.

Монгол улсын дараах төрлийн баримт бичигт апостиль гэрчилгээ авах боломжтой:

• Иргэний үнэмлэх, паспорт, иргэний үнэмлэх болон гэрлэлтийн гэрчилгээ;
• Иргэний бүртгэлийн болон цагдаагийн тодорхойлолт;
• Бүх төрлийн боловсролын гэрчилгээ;
• Шүүх, прокурорын шийдвэр болон
• Төрийн захиргааны байгууллагаас олгодог бусад баримт бичиг.

Апостиль гэрчилгээ нь материал өгсөн өдрөөс хойш ажлын 3 хоногийн дараа гардаг.

Хэрэв та одоо Монгол улсад байгаа, өөрийн бичиг баримтаа баталгаажуулахад туслалцаа авах шаардлагатай бол манай фирмтэй холбогдоорой.

МОУҮА-ын Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх дүрэмд зааснаар Талууд гагцхүү хуульд заасан үндэслэл болон хүндэтгэн үзэх шалтгааны улмаас хурал хойшлуулах хүсэлтийг гаргаж болно. Арбитрын тухай хуульд хүндэтгэн үзэх шалтгаан гэдэгт аль тохиолдлыг ойлгож хэрэглэх тухай заагаагүй байна. Гэхдээ өвчтэй, эмчилгээ хийлгэж байгаа, өвчтөн асарсан, томилолтоор гадаад, дотоодод ажилласан, сургалтад хамрагдсан, нийтийг хамарсан дайчилгаанд хамрагдсан, нийтийг хамарсан аюулт халдварт өвчний улмаас хорио цээр тогтоосон бүсэд хоригдсон, галын болон байгалийн гэнэтийн аюул, эсхүл давагдашгүй хүчин зүйл /усны үер, ган, зуд, аюултай цасан болон шороон шуурга, газар хөдлөлт/ зэрэг шалтгааныг ойлгож болох юм.

Мөн Арбитрын хэрэг хянан шийдвэрлэх дүрэмд арбитрын хуралдааны үед шинэ нотлох баримт шаардлагатай гэж Арбитрын бүрэлдэхүүн үзсэн тохиолдолд тус хуралдааныг хойшлуулж болох аж. Харин талууд шинжээч томилох хүсэлтийг гаргаж болох бөгөөд Арбитрын бүрэлдэхүүн хэргийн бодит нөхцөл байдлыг тогтооход шаардлагатай гэж үзсэн тохиолдолд ийнхүү шинжээчийг томилох юм.

Түүнчлэн, нэгэнт эхэлсэн арбитрын шүүх хуралдааны явцад талууд өөрийн томилсон арбитрчаас татгалзан гарах боломж төдийлөн байхгүй. Харин арбитрчийн хараат бус мэдүүлгийг гардан авсанаас хойш Талууд 7 хоногийн дотор л татгалзан гаргах хүсэлтийг гаргаж, улмаар хойшлуулж болно.